Mahasivaratri
Op de laatste en donkerste nacht van de maanmaand in februari-maart, in 2024 is dat op 9 maart, vieren we Mahasivaratri. De naam Mahasivaratri valt uiteen in drie woorden.
3. Ratri, "nacht", in het klassiek Sanskrit en de meeste moderne Indiase talen. In pre-klassiek Vedisch Sanskrit gebruikte men nog het woord nakt-, verwant aan Nederlands nacht.
2. Siva: "goed", onder meer bekend van de uitdrukking Satyam sivam sundaram, "het ware, het goede en het schone". Dat is oorspronkelijk een onheil-afwendende bijnaam, "de goede", van de vervaarlijke Vedische stormgod Rudra, "de schreeuwer". In de mythologie, die diepzinnige wijsgerige ideeën aanschouwelijk maakt door ze te verpersoonlijken, is hij getrouwd met Parvati, "(dochter) van de berg", ofte Gauri, "de witte" (d.i. besneeuwde),-- beeldentaal voor de ascese, beoefend door wereldverzakers die zich letterlijk of figuurlijk in het gebergte terugtrekken, ver van de wereldse woelingen. Vandaag viert men alles waar Siva voor staat: de wereldverzaking en de vreugde van yoga, mythologisch verzinnebeeld als zijn bruiloft met Parvati.
1. Maha, "groot", verwant met Grieks megas, Latijn magnus, en minder bekend, Middel-Nederlands mekel. Er is namelijk ook een kleinere, maandelijkse Sivaratri, op de maanloze nacht wanneer de maan nabij de zon schijnt te staan en 's nachts onzichtbaar is. Dat geeft de basisbetekenis van dit feest aan: maximale duisternis. Dit feest nu is de jaarlijkse donkerste nacht, tegenwoordig op de laatste dag van de maancyclus (dus in feite de maanloze nacht) van de maanmaand Magha, d.i. wanneer de zon tegenover (dus de volle maan in) de sterrengroep rond de ster Magha ofte Regulus staat.
Hier botsen we echter op een uniek problematische kant van de hindoe kalender. De niet-puristen kunnen de slotparagraaf die nu volgt ongelezen laten, maar voor wie er het fijne van wil weten, dit. De hindoe kalender is soli-lunair, d.w.z. dat hij net als de Chinese, de Babylonisch-Joodse, de republikeins-Romeinse e.a. naast het zonnejaar ook de maanstand verrekent (bv. het Chinese Lentefeest valt op de tweede nieuwe maan na de winterzonnewende, en de Romeinse "idus van maart" beduidde de vijftiende dag van de maand, met de volle maan, terwijl de kalendae de eerste dag van de maand vormden, met de nieuwe maan). Tot dusver geen echt probleem. Echter, de hindoe kalender volgt niet alleen de zon (dus de jaargetijden) en de maankringloop, maar ook de sterren. En die verschuiven ten opzichte van de jaarkringloop, bv. van de winterzonnewende, aan een tempo van één booggraad per 71 jaar. Je merkt het niet in een mensenleven, maar wel na eeuwen. De ster Regulus/Magha stond in de 23ste eeuw vC, wanneer de Vedische periode op haar einde liep, 60° eerder dan vandaag, namelijk op de zonnewende, de as die de zon kruist tijdens de langste nacht (dus het donkerste etmaal) van het jaar, 21 op 22 december. Uit die tijd is me de naam Mahasivaratri nog niet bekend, maar alleszins werd die donkere zonnewende (bij onze eigen voorouders het Joelfeest) wel gevierd. Het lijkt erop dat Mahasivaratri sindsdien met de sterren mee opgeschoven is.
Auteur: Koenraad Elst